Τα Χάλανδρα
Τα Χάλανδρα είναι μικρό χωριό, το οποίο βρίσκεται βορειοανατολικά της Αμανής, σε μια από τις πιο απόκρημνες και ψηλότερες πλαγιές της. Η τοποθεσία αυτή είναι η καλύτερη από άποψη θέας, υψομέτρου αλλά και στρατηγικής οχύρωσης. Πράγματι τα Χάλανδρα βρίσκονται σε υψόμετρο 470 μέτρων και είναι το ψηλότερο από τα χωριά του όρους Αμανή (800 μ.). Από την πλατεία απολαμβάνει κανείς τη μοναδική θέα των Αφροδισίων, του Πελιναίου, της κοιλάδας της Κεράμου και της θάλασσας των Αγιασμάτων, ενώ από την ανατολική πλευρά του χωριού, το καταπράσινο δάσος απέναντι, σε αντίθεση με το πετρώδες Πελιναίο. Τα άφθονα και καλά νερά, που τρέχουν στις μικρές χαράδρες και αποτελούν ένα από τα βασικά γνωρίσματα του χωριού, δημιουργούν μια βλάστηση οργιαστική. Πανύψηλα καβάσια συναγωνίζονται σε ύψος το σκαρφαλωμένο χωριό και το καμπαναριό, που δεσπόζει στο κέντρο. Κύρια ασχολία των κατοίκων αποτελεί η γεωργία και η κτηνοτροφία. Βασικό προϊόν των Χαλάνδρων είναι τα καρύδια. Ένα λαϊκό τραγούδι λέει: «στην Πισπιλούντ’ αμύγδαλα, στην Ποταμιά παιχνίδια, Φροδίσια κι από Χάλαδρα θα πάρωμε καρύδια». Η ονομασία του χωριού, σύμφωνα με τον μεγάλο Χιώτη γλωσσολόγο Κ. Άμαντο, προήλθε από τη λέξη Χαλάδριον και Χαράδριον, που σημαίνει μοναχική καλύβα και μοναχικός κοιτώνας. Το συσχετίζει με την ύπαρξη μοναστηριού και το θεωρεί καθαρά μεσαιωνικό.
Στη βόρεια πλευρά του χωριού βρίσκεται το σχολείο και η πλατεία με τις πλατάνες (παλιό σχολείο). Εντύπωση πάντως προκαλεί το γεγονός ότι τα Χάλανδρα παλιά είχαν σχετική οικονομική ευμάρεια. Αυτό φαίνεται από το μεγάλο μέγεθος της εκκλησίας, αναλογικά με το μέγεθος του χωριού, την κατασκευή του ξυλόγλυπτου τέμπλου, την ύπαρξη βοτσαλωτού στην αυλή του ναού κ.ά. Όλα αυτά είναι δείγματα πλούτου και υπεροχής και μάλιστα σε περίοδο Τουρκοκρατίας. Ωστόσο η μεταξουργία ήταν αυτή που ενίσχυσε οικονομικά τη βόρεια Χίο την εποχή εκείνη. Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω τετράστιχο :
Απάνω – Κάτω Χάλανδρα, Καμίνι κι Λαρδάτο, αυτά τα τέσσερα χωριά, βάζουν τη Χίο κάτω.
Εκτός από τη μεταξουργία, μία άλλη ασχολία των κατοίκων ήταν και η εξόρυξη αντιμονίου από τα μεταλλεία. Τέτοιο μεταλλείο υπήρχε στη θέση «Πετροκοπειό», απ’ όπου πήρε και την ονομασία η τοποθεσία. Στους νεώτερους χρόνους πολλοί Χαλανδρούσοι εργάστηκαν στα μεταλλεία της Κεράμου.
Η σφαγή του 1822 στον Κάβο Μελανιός αποδυνάμωσε την άνθηση που είχε προηγηθεί. Παρατηρήθηκε σημαντική μείωση του πληθυσμού. Όσοι επέζησαν από τις Σφαγές, αποδεκατίστηκαν από τις κακουχίες, την πείνα και τις επιδημίες τύφου που ξέσπασε λόγω των άταφων πτωμάτων. Άλλες απώλειες Χαλανδρούσων υπήρξαν το 1921 στη Μικρασιατική Εκστρατεία. Η σχετική επιτύμβια επιγραφή στο ναό της Αγίας Παρασκευής αναφέρει: «Πεσόντες εν τω ιερώ αγώνι εν έτει 1921 Δημήτριος Μαναούδης, Νικ Δοντάς, Μάρκος Μαλλάς, Δημ Ζερβός, Χρ Καλόγηρος 3 Μαρτίου 1930».
Σημαντική πλουτοπαραγωγική πηγή για τα Χάλανδρα αποτέλεσαν οι ανεμόμυλοι. Στην τοποθεσία «Τρεις Μύλοι» και στη «Σελλάδα» υπήρχαν ανεμόμυλοι, στους οποίους είχαν μερίδια Χαλανδρούσοι και Καμινιώτες και φαίνεται ότι ήταν σπουδαίος οικονομικός πόρος την εποχή εκείνη. Μάλιστα ήταν γεγονός και η ύπαρξη νερόμυλου στα Αγιάσματα από Καμινιώτη ιδιοκτήτη.