Μεταλλεία αντιμονίου. Παλαιά μεταλλεία
Αυτά τα ορυχεία αποτελούν ένα σπάνιο μνημείο της βιομηχανικής μας κληρονομιάς και τόπο ιστορικής μνήμης. Η ιστορία τους ξεκινά το 1897, όταν η Γαλλική εταιρεία Societe Anonyme des Mines de Keramos (Ανώνυμη Εταιρεία Μεταλλείων Κεράμου) κατασκευάζει κτηριακές εγκαταστάσεις. Οικοδομήθηκαν διοικητήριο, χημείο, μηχανουργείο, οικία μηχανικού μέσα στο δάσος της Κεράμου, ώστε να οργανωθεί η επιχείρηση εξόρυξης μετάλλων. Επίσης, χτίστηκαν οικίες, όπως η κατοικία του διευθυντή, αποθήκες και σκάλα φόρτωσης – εκφόρτωσης στην παραλία των Αγιασμάτων.
Τα μηχανήματα είχαν παραγγελθεί στο μηχανουργείο Δρίτσα στον Πειραιά, από τον Γάλλο μηχανικό Pelloux (Πελλού). Ο Πελλού ήταν ο πρώτος διευθυντής των μεταλλείων. Το εγχείρημα πέτυχε, και τα μεταλλεία λειτούργησαν μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1910. Το 1940 δόθηκε άδεια επαναλειτουργίας του χώρου στην εταιρεία συμφερόντων Μποδοσάκη. Η επαναλειτουργία των μεταλλείων πραγματοποιήθηκε το 1949, με χρήματα του σχεδίου Μάρσαλ. Η νέα προσπάθεια άντεξε ως το 1954. Δυστυχώς η επαναλειτουργία της επιχείρησης συνδέθηκε με θανάτους εργαζομένων, εξαιτίας πνευμονολογικών νόσων. Οι ασθένειες λόγω κυρίως των ελλιπών μέτρων προστασίας στις στοές, αποτελούσαν μία βασική αιτία σοβαρών ασθενειών και θανάτων.
Σήμερα τα κτήρια των μεταλλείων είναι ερειπωμένα και εγκαταλελειμμένα. Ερειπωμένες στέκουν οι κατοικίες, που μαρτυρούν το μεγάλο σύνολο κατοίκων και εργαζομένων (φωτο 66.2). Απηχούν μία δυναμική παρουσία παρελθούσας εποχής αλλά ταυτόχρονα υποδεικνύουν την παρακμή και την εγκατάλειψη. Η οικία του διευθυντή στα Αγιάσματα έχει καταστραφεί σχεδόν ολοκληρωτικά, όπως επίσης, οι αποθήκες και η εξέδρα μεταφορών.
Το 1998, παρουσιάστηκε στο «Ομήρειο» Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Χίου η μελέτη αποκατάστασης του χώρου και του γειτονικού εγκαταλελειμμένου οικισμού Λαρδάτο που εκπόνησε το Πολιτιστικό και Τεχνολογικό Ίδρυμα της ΕΤΒΑ (ΠΤΙ ΕΤΒΑ) – σήμερα Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς (Π.Ι.Ο.Π). Η μελέτη αυτή στόχευε στην ίδρυση μουσείου με την ονομασία «Μουσείο Παραγωγής Αντιμονίου». Δυστυχώς δεν έχει προχωρήσει ακόμη η υλοποίηση των σχεδίων αυτών. Τα παλαιά μεταλλεία αποτελούν αναμφισβήτητα μία πολύτιμη παρακαταθήκη της τοπικής ιστορίας και η ανάδειξη τους θα δημιουργήσει έναν πόλο έλξης επισκεπτών στην περιοχή, ο οποίος θα συμβάλλει στην συγκράτηση του τοπικού πληθυσμού και στην τουριστική της ανάπτυξη.
Μνημείο στη μνήμη των νεκρών των μεταλλείων Αντιμονίου12. Έξω από το παλαιό λατομείο της Κεράμου υπάρχει ένα μικρό μνημείο θανόντων. Πρόκειται για ένα κενοτάφιο. Στο μνημείο αυτό αναφέρονται μερικές δεκάδες ονόματα. Όλοι ήταν εργάτες του λατομείου που έχασαν τη ζωή τους κατά την διάρκεια της εργασίας ή λόγω ασθενειών. Οι επίπονες και ανθυγιεινές συνθήκες εργασίας προκαλούσαν ποικίλα εργατικά ατυχήματα, ενώ ασθένειες επιβάρυναν την υγεία των εργαζομένων. Οι συνέπειες δεν άργησαν να εμφανιστούν με δεκάδες θανάτους. Καθοριστικής σημασίας ρόλο σε αυτό το τραγικό αποτέλεσμα έπαιξαν η έλλειψη μέτρων προστασίας από την Εταιρεία εκμετάλλευσης, όπως και η έλλειψη ελέγχου από το κράτος και τους αρμόδιους φορείς κεντρικής και τοπικής διοίκησης. Το μνημείο αυτό ήταν πρωτοβουλία του
Συλλόγου Κεραμουσίων Χίου «Άγιος Παντελεήμων».