Τούρκικος δρόμος
Από τα παλαιά μονοπάτια του ιδιαίτερου αυτού τόπου ξεχωρίζει ο πετρόχτιστος δρόμος για τη Βολισσό, τη γοητευτική πρωτεύουσα της βορειοδυτικής Χίου. Είναι η λεγόμενη «Μακριά στράτα ή Tούρκικος δρόμος», που εντυπωσιάζει με την αρχιτεκτονική και τα ιδιαίτερα σημεία και στάσεις. Η πεζοπορία σε αυτό το μονοπάτι δημιουργεί την αίσθηση του ταξιδιού μέσω μιας «μηχανής του χρόνου». Η διαδρομή μεταφέρει τους επισκέπτες στο παρελθόν.
Ο λεγόμενος «τούρκικος δρόμος», οδική αρτηρία ιστορικού και φυσιολατρικού ενδιαφέροντος, αποτελεί σπάνιο δείγμα ένταξης ιστορικής κληρονομιάς σε πεζοπορική διαδρομή. Πρόκειται για τμήμα του οδικού δικτύου της εποχής του Τανζιμάτ στο νοτιοδυτικό και βορειοδυτικό τμήμα του νησιού και ανάγεται κατά τον ύστερο 19ο αιώνα. Αποτελεί εξαιρετικό δείγμα των τεχνικών έργων της περιόδου που το νησί ήταν υπό οθωμανική κυριαρχία. Η καλή διατήρηση του «τούρκικου δρόμου» οφείλεται αφενός στην στέρεη κατασκευή του και αφετέρου στην εγκατάλειψή του λόγω της κατασκευής νεότερου οδικού δικτύου. Διατηρείται σε καλή κατάσταση, χωρίς να έχει δεχθεί επεμβάσεις συντήρησης ή προσθήκες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να είναι προσβάσιμος για περιηγητικές διαδρομές και για τους λάτρεις της φύσης αλλά και της ιστορίας. Ταυτοχρόνως, αποτελεί σημείο μελέτης τεχνικών οδοποιίας της οθωμανικής περιόδου.
Η περιοχή της Αμανής, στο βορειοδυτικό τμήμα του νησιού, αποτελεί έναν από τους σπάνιους και λιγότερο προβεβλημένους προορισμούς του νησιού. Εδώ το τοπίο είναι γνήσιο, αυθεντικό, χωρίς κραυγαλέες ανθρώπινες παρεμβάσεις. Η λιγότερο γνωστή και όχι ιδιαίτερα αναπτυγμένη τουριστικά Αμανή αποτελεί για τους φυσιολάτρες και τους περιηγητές ιδανικό τόπο παραθερισμού όλες τις εποχές.
Τα χωριά της βορειοανατολικής Αμανής συνδέονται πλέον μεταξύ τους με δύο κύρια μονοπάτια συνολικού μήκους πενήντα πέντε χιλιομέτρων. Αποσπασματικά υπάρχει ένα σηματοδοτημένο πεζοπορικό δίκτυο, το οποίο ενώνει όλους τους οικισμούς μεταξύ τους.
Τον «τούρκικο δρόμο», την παλαιά αυτή οδική αρτηρία αποτελούσαν οι δρόμοι που συνέδεαν το Λιθί και τη Βολισσό με την πόλη της Χίου. Οι διαδρομές αυτές κατασκευάστηκαν με μελέτη και επίβλεψη του μηχανικού Ιάκωβου Αριστάρχη, στη διάρκεια της διοίκησης του νησιού από τον Σαδίκ Πασά, φιλόμουσον, ευρωπαϊκής παιδείας και τρόπων κάτοχον…», όπως τον είχε χαρακτηρίσει ο γυμνασιάρχης της Σχολής της Χίου Γεώργιος Σουρίας. Τα έργα οδοποιίας πραγματοποιήθηκαν κατά την διάρκεια των δεκαετιών 1870 και 1880. Σημειώνεται ότι για την κατασκευή τους ήταν υποχρεωτική η προσφορά τεσσάρων ημερών εργασίας κατ’ έτος από τους κατοίκους των χωριών της προκαθορισμένης διαδρομής[1].
Ο κατασκευαστής, o Ιάκωβος Αριστάρχης (1860-1920) καταγόταν από επιφανή Φαναριώτικη οικογένεια. Σπούδασε στο Παρίσι, στην Οξφόρδη και στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης. Κατείχε υψηλή θέση στην οθωμανική διοίκηση ως αρχιμηχανικός των Νήσων Αρχιπελάγους. Δημιούργησε σημαντικά έργα κατασκευής δικτύων δρόμων στην Λέσβο, στη Χίο, στη Ρόδο και στην Ικαρία. Συγκέντρωσε και εξέδωσε την πολεοδομική νομοθεσία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε γαλλική μετάφραση.
Αξίζει να αναφερθεί η σημασία της προσφοράς του Ιάκωβου Αριστάρχη, όπως αποτυπώνεται σε γραπτά κείμενα του 19ου αιώνα. Αξιοσημείωτη είναι επίσης, η τεχνική αρτιότητα του έργου για την εποχή του 19ου αιώνα. Σε σύγχρονες μαρτυρίες, σε κείμενα περιηγητών, εμπόρων και επισκεπτών, καταγράφεται ο θαυμασμός τους για το έργο. Γράφει για τους δρόμους αυτούς ο Γάλλος αρχαιολόγος, συγγραφέας και δημοσιογράφος Gaston Deschamps (Γκαστον Ντεσαμ) (5 Ιανουαρίου 1861 – 15 Μαϊου 1931), ο οποίος επισκέφθηκε τη Χίο κατά την διετία 1888-1889: «Η χώρα της μαστίχας, τα μαστιχόχωρα, εκτείνονται στα νότια της ορεινής περιοχής της Χίου. Την διέσχισα έφιππος προς όλες τις κατευθύνσεις, μόνος μου ή με τον Τζέημς Αριστάρχη. Άλλοτε ο ταξιδιώτης έπρεπε να σκαρφαλώσει, με χίλιες δυσκολίες, έφιππος σε μουλάρι. Να ανέβει στις επικίνδυνες απότομες πλαγιές, περνώντας γκρεμούς και βραχώδη, δύσβατα μονοπάτια. Αλλά τώρα μπορείς άνετα να διασχίσεις με το άλογο τούς πρόσφατα φτιαγμένους ορεινούς δρόμους. Πρόκειται για ένα θαυμαστό επίτευγμα. Είναι βέβαια, κάποια σημεία ακόμα επικίνδυνα καθώς μερικές φορές καταλήγουν σε βάραθρα και σε αναγκάζουν να γυρίσεις πίσω». Με αυτές τις φράσεις περιγράφει με γλαφυρό τρόπο την διαδρομή ο Γάλλος συγγραφέας, δίνοντας σε εμάς, τους σημερινούς περιηγητές και περιπατητές του «τούρκικου δρόμου» μία παραστατική εικόνα της εποχής και μία σημαντική ιστορική μαρτυρία.
- [1] Χειρόγραφο 25216.03.1874. Λυτά φύλλα Καλλιμασιάς, Φ.349Β, ΓΑΚ, Ιστορικό Αρχείο Χίου
73-76 Κοιλάδα Φα
Η περιοχή Φα είναι μια μικρή κοιλάδα στις νότιες υπώρειες του Λεπρού.
Ακόμη και σήμερα θα δούμε επιμελημένα χωράφια με ελιές και αμυγδαλιές. Το δάσος γύρω από την Φα έχει καεί, αλλά η φυσική αναδάσωση είναι εντυπωσιακή. Η Φα είναι το σημείο έναρξης μιας πολύ ενδιαφέρουσας πεζοπορίας μέσα στη φύση, με προορισμό το Λιθί. Ξεκινώντας από τη Φα, αναζητούμε το σημείο έναρξης της χωμάτινης διαδρομής, σχεδόν κατηφορικής και εύκολης. Η διαδρομή ακολουθεί έναν πετρόχτιστο δρόμο, που χρονολογείται από τη μετεπαναστατική περίοδο. Τοποθετείται χρονολογικά στο 1850 περίπου. Πρόκειται για το δρόμο που συνέδεε το Λιθί με τα μονοπάτια της Κεντρικής Χίου.
Ο λιθόστρωτος αυτός δρόμος είναι από τους ελάχιστους που έχουν διασωθεί σε τόσο καλή κατάσταση, ενώ αποτελεί ένα εξαιρετικό δείγμα οδοποιίας των αρχών του 19ου αιώνα. Διαθέτει εγκάρσια κανάλια για όδευση των υδάτων, ενώ η αντιστήριξη του δρόμου από ξερολιθιά είναι τεχνικά άρτια. Στα σημεία που το πρανές είναι πολύ απότομο, χωρίζεται σε δύο ζώνες με επάλληλα στρώματα. Στα δύσκολα περάσματα η ξερολιθιά αγκαλιάζει τους ασβεστολιθικούς ογκόλιθους και εκεί που απαιτείται πρόσβαση υπάρχουν διαμορφωμένα σκαλοπάτια με πέτρες που προεξέχουν από το πρανές της αντιστήριξης.
Συνεχίζοντας τη διαδρομή και αφήνοντας πίσω τη μικρή πεδιάδα της Φα, κινούμαστε πλέον στα πλευρά μιας ρεματιάς μεγάλης κλίσης, όπου μετά τα μισά της διαδρομής η θέα προς το Λιθί και τον λιμένα είναι πανοραμική. Το ομορφότερο σημείο της διαδρομής είναι όταν αντικρίζει κανείς την θάλασσα. Η διαδρομή σταδιακά χαρακτηρίζεται από εντονότερη κατηφορική κλίση. Ωστόσο, υπάρχει ως εναλλακτική ένα μικρό μονοπατάκι, που παρακάμπτει τις απότομες στροφές και συντομεύει αρκετά τη διαδρομή. Η κατάστασή του δεν είναι καλή και χρειάζεται προσοχή στην αναζήτηση και χρήση του, καθώς είναι έντονα κατηφορικό. Σε μια στροφή του δρόμου εμφανίζεται μπροστά μας το χωριό Λιθί. Είναι η στροφή στην οποία τον Νοέμβριο του 1912 οι Τούρκοι σκότωσαν τον Κρητικό οπλαρχηγό και Μακεδονομάχο Γεώργιο Πέρρο. Το τμήμα αυτό της διαδρομής τελειώνει στην παραλία του Λιθίου.